6 Jenis Jenayah Siber

Jenayah siber merujuk kepada aktiviti jenayah yang dilakukan dengan menggunakan komputer, rangkaian atau peranti digital sebagai alat, sasaran atau tempat kejadian. Ia merangkumi pelbagai jenis salah laku yang bertujuan untuk mengeksploitasi kelemahan dalam sistem teknologi maklumat dan komunikasi untuk kepentingan kewangan, politik atau peribadi pelaku.

Jenayah siber berbeza daripada jenayah tradisional kerana ia sering dilakukan dalam persekitaran digital yang membolehkan anonymity, penyamaran identiti dan capaian merentasi sempadan geografi. Pelaku jenayah siber boleh berada di mana-mana sahaja di dunia dan menyasarkan individu, organisasi atau infrastruktur kritikal dengan hanya beberapa klik tetikus.

Jenis-Jenis Jenayah Siber

Jenayah siber merangkumi pelbagai jenis jenayah seperti penipuan dalam talian, pencurian identiti, pelanggaran hak cipta, penggodam, perisian hasad, pornografi kanak-kanak dan banyak lagi.

Penipuan online

Penipuan dalam talian jenis jenayah siber yang paling biasa dilaporkan. Penipuan dalam talian melibatkan penipu yang menyamar sebagai individu atau organisasi yang sah untuk mendapatkan maklumat peribadi, wang atau kedua-duanya daripada mangsa.

Contohnya ialah penipuan e-mel phishing di mana penipu menghantar e-mel yang kelihatan sah daripada bank atau syarikat terkenal untuk mendapatkan maklumat log masuk atau butiran kad kredit mangsa.

Penipuan cinta dalam talian juga semakin berleluasa di mana penipu berpura-pura sebagai pasangan ideal untuk memerangkap mangsa agar menghantar wang kepada mereka.

Pencurian identiti

Pencurian identiti ialah satu lagi jenayah siber yang sering berlaku. Ia melibatkan pencurian maklumat peribadi seperti nama, alamat, nombor kad pengenalan, nombor keselamatan sosial atau butiran kad kredit untuk melakukan penipuan atau jenayah lain.

Maklumat ini boleh didapati melalui pelanggaran data, malware, wifi awam yang tidak selamat atau laman web pemalsuan. Pencuri identiti boleh menggunakan maklumat ini untuk memohon kad kredit, pinjaman, membuka akaun bank atau melakukan pembelian atas nama mangsa.

Ini boleh menyebabkan kerosakan kewangan dan reputasi yang teruk kepada mangsa.

Pelanggaran hak cipta

Pelanggaran hak cipta juga merupakan satu bentuk jenayah siber yang sering diabaikan tetapi memberi kesan besar kepada pemilik harta intelek.

Ia melibatkan pengedaran, penyalinan atau penggunaan kandungan berhak cipta seperti muzik, filem, perisian atau buku tanpa kebenaran pemilik hak cipta.

Dengan kemudahan internet dan perkongsian fail, pelanggaran hak cipta telah menjadi semakin mudah dan berleluasa. Ini menyebabkan kerugian besar kepada industri kreatif dan mengurangkan insentif untuk mencipta karya baharu.

Serangan ‘hackers’

Serangan penggodam juga merupakan ancaman siber yang semakin meningkat. Penggodam, atau ‘hackers’, ialah individu yang mempunyai kemahiran teknikal untuk menceroboh atau mengeksploitasi sistem komputer dan rangkaian tanpa kebenaran.

Mereka boleh melakukan pelbagai jenis serangan seperti serangan DDoS (Distributed Denial of Service) yang melumpuhkan laman web atau servis dengan membanjirkan trafik, serangan ransomware yang menyulitkan data dan menuntut wang tebusan, atau mencuri data sulit seperti maklumat pelanggan atau harta intelek.

Serangan penggodam boleh menyebabkan gangguan besar kepada operasi, kehilangan data dan kerosakan reputasi kepada organisasi yang menjadi mangsa.

Perisian hasad

Perisian hasad atau malware ialah satu lagi ancaman siber yang berleluasa. Malware ialah perisian berniat jahat yang direka untuk menceroboh, merosakkan atau mengeksploitasi sistem komputer tanpa pengetahuan pengguna. Ia boleh disebarkan melalui lampiran e-mel, muat turun dari laman web tidak selamat, peranti USB yang dijangkiti atau rangkaian yang dikompromi.

Jenis malware termasuk virus, cecacing, trojan, spyware, adware dan banyak lagi. Malware boleh mencuri data, merakam kekunci, memaparkan iklan atau memberi kawalan jauh kepada penyerang.

Pornografi kanak-kanak

Pornografi kanak-kanak ialah jenayah siber yang amat serius dan menjijikkan. Ia melibatkan pengeksploitasian dan penderaan seksual kanak-kanak untuk menghasilkan bahan pornografi. Dengan internet, pengeluaran, pengedaran dan pengaksesan bahan ini telah menjadi lebih mudah dan meluas merentasi sempadan.

Ini menyebabkan permintaan berterusan dan pengeksploitasian kanak-kanak yang berterusan. Ia bukan sahaja mengakibatkan trauma fizikal dan emosi kepada mangsa tetapi juga menyumbang kepada budaya penderaan kanak-kanak.

Cara Menangani Jenayah Siber

Menangani jenayah siber memerlukan pendekatan komprehensif dan pelbagai dimensi yang melibatkan usaha daripada pelbagai pihak berkepentingan. Berikut adalah beberapa strategi dan langkah penting dalam mengatasi jenayah siber:

Penguatkuasaan undang-undang

• Memperkukuh undang-undang dan peraturan berkaitan jenayah siber.
• Meningkatkan keupayaan dan sumber agensi penguatkuasaan undang-undang.
• Menggalakkan kerjasama antarabangsa dalam penyiasatan dan pendakwaan jenayah siber.

Keselamatan teknikal

• Melabur dalam penyelidikan dan pembangunan teknologi keselamatan siber.
• Menggalakkan amalan keselamatan siber terbaik seperti penyulitan, pengesahan pelbagai faktor dan kemas kini keselamatan.
• Menjalankan pengauditan dan penilaian keselamatan berkala pada sistem dan rangkaian kritikal.

Pendidikan dan kesedaran

• Mempromosikan kesedaran awam tentang ancaman siber dan langkah perlindungan diri.
• Menyediakan latihan dan pendidikan keselamatan siber untuk pekerja dan pengguna.
• Menggalakkan perkongsian maklumat dan amalan terbaik antara organisasi.

Kerjasama pelbagai pihak

• Membina perkongsian awam-swasta untuk berkongsi maklumat ancaman dan menyelaras tindak balas.
• Menggalakkan kerjasama antara industri, akademia dan kerajaan dalam penyelidikan dan pembangunan keselamatan siber.
• Menyertai inisiatif dan forum antarabangsa untuk menangani jenayah siber global.

Pengurusan risiko dan ketahanan

• Menjalankan penilaian risiko berkala dan melaksanakan pelan pengurusan risiko siber.
• Membangunkan pelan kesinambungan perniagaan dan pemulihan bencana untuk insiden siber.
• Menggalakkan budaya keselamatan siber dalam organisasi dan masyarakat.

Dasar dan tadbir urus

• Membangunkan dasar dan piawaian keselamatan siber nasional yang jelas dan konsisten.
• Menubuhkan agensi atau organisasi penyelaras keselamatan siber kebangsaan.
• Menggalakkan tadbir urus Internet yang terbuka, inklusif dan pelbagai pihak.

Tindak balas insiden dan forensik

• Membangunkan keupayaan tindak balas insiden siber dan pasukan tindak balas kecemasan komputer (CERT).
• Melabur dalam alat dan kemahiran forensik digital untuk menyiasat dan mendakwa jenayah siber.
• Menjalin hubungan dengan pakar forensik dan firma keselamatan swasta untuk sokongan teknikal.

Perlindungan infrastruktur kritikal

• Mengenal pasti dan mengutamakan perlindungan infrastruktur kritikal negara seperti sistem tenaga, pengangkutan dan penjagaan kesihatan.
• Melaksanakan piawaian dan kawalan keselamatan yang ketat untuk sistem kawalan industri dan SCADA.
• Menjalankan latihan dan simulasi ancaman siber secara berkala untuk menguji daya tahan.

Diplomasi dan undang-undang antarabangsa

• Menggalakkan pembangunan norma dan prinsip antarabangsa untuk tingkah laku negara dalam ruang siber.
• Menyokong usaha untuk membangunkan undang-undang antarabangsa yang mengawal aktiviti ketenteraan dalam ruang siber.
• Menggunakan saluran diplomatik untuk membina kepercayaan dan menyelesaikan pertikaian berkaitan siber.

Pemulihan dan sokongan mangsa

• Menyediakan bantuan dan sokongan kepada mangsa jenayah siber, termasuk sokongan psikologi dan pemulihan kerugian kewangan.
• Menubuhkan pusat sehenti atau portal dalam talian untuk melaporkan jenayah siber dan mendapatkan bantuan.
• Bekerjasama dengan sektor swasta dan pertubuhan bukan kerajaan untuk menyediakan perkhidmatan sokongan yang komprehensif.

Kesan Jenayah Siber kepada Mangsa

Jenayah siber memberi kesan yang besar dan pelbagai kepada mangsa, organisasi dan masyarakat.

Impak buruk kepada individu

Bagi individu, ia boleh menyebabkan kerugian kewangan, kecurian identiti, kehilangan data peribadi, gangguan kehidupan dan tekanan emosi.

Mangsa penipuan dalam talian atau pencurian identiti mungkin kehilangan wang simpanan seumur hidup, mengalami kerosakan kredit atau dikenakan hutang yang bukan dilakukan oleh mereka. Ini boleh memberi kesan berpanjangan kepada kestabilan kewangan dan kualiti hidup mereka.

Kesan negatif kepada organisasi

Bagi organisasi dan syarikat pula, jenayah siber boleh menyebabkan gangguan operasi, kehilangan data sulit, kerosakan reputasi dan kerugian kewangan yang besar. Serangan penggodam atau malware boleh melumpuhkan sistem dan rangkaian kritikal, menjejaskan produktiviti dan menyebabkan kos pembaikan yang tinggi.

Pelanggaran data yang melibatkan maklumat pelanggan atau pekerja boleh menyebabkan litigasi, denda, kehilangan kepercayaan pelanggan dan kemerosotan jenama. Syarikat juga mungkin terpaksa melabur dalam infrastruktur keselamatan siber yang mahal untuk melindungi aset digital mereka.

Keburukan kepada negara

Di peringkat negara dan global, jenayah siber boleh mengancam keselamatan negara, kestabilan ekonomi dan keharmonian sosial. Penggodam yang ditaja negara boleh mencuri rahsia ketenteraan atau melumpuhkan infrastruktur kritikal seperti grid elektrik atau sistem pengangkutan.

Jenayah siber berkaitan kewangan seperti penggubahan wang haram atau penipuan dalam talian boleh menjejaskan integriti sistem kewangan dan menyebabkan ketidakstabilan ekonomi. Penyebaran maklumat palsu atau propaganda dalam talian juga boleh mempengaruhi pendapat awam, mencetuskan konflik sosial atau melemahkan proses demokrasi.

Cabaran dalam Menangani Jenayah Siber

Menangani jenayah siber merupakan satu cabaran besar kerana beberapa faktor. Antaranya adalah seperti berikut:

Tanpa sempadan

Jenayah siber adalah tanpa sempadan dan boleh dilakukan dari mana-mana sahaja di dunia. Penjenayah siber boleh menyembunyikan identiti mereka, menggunakan rangkaian anonymous atau beroperasi dari bidang kuasa luar negara yang menjadikan pengesanan dan pendakwaan sukar dilakukan.

Kerjasama antarabangsa dan penyelarasan undang-undang diperlukan untuk menangani jenayah rentas sempadan ini.

Teknologi yang cepat berubah

Teknologi sentiasa berubah dan berkembang, begitu juga dengan taktik penjenayah siber. Penjenayah siber sentiasa mencari kelemahan baharu, teknik eksploitasi baharu atau sasaran baharu untuk dieksploitasi.

Pihak penguatkuasa undang-undang dan pakar keselamatan perlu sentiasa mengikuti perkembangan ancaman siber terkini dan mengemas kini pengetahuan serta kemahiran mereka untuk mengekalkan daya saing.

Kurang kesedaran

Kekurangan kesedaran dan pendidikan mengenai keselamatan siber dalam kalangan orang ramai dan organisasi. Ramai yang tidak menyedari risiko dalam talian, amalan keselamatan terbaik atau cara mengesan dan bertindak balas terhadap ancaman siber.

Ini menjadikan mereka sasaran mudah untuk penjenayah siber. Program kesedaran dan pendidikan yang berterusan diperlukan untuk memperkasakan pengguna dan organisasi dengan pengetahuan dan kemahiran untuk melindungi diri dalam dunia digital.

Kelemahan undang-undang

Undang-undang dan peraturan sedia ada mungkin tidak mencukupi atau ketinggalan zaman untuk menangani jenayah siber yang sentiasa berubah.

Banyak negara masih kekurangan rangka kerja perundangan yang komprehensif untuk jenayah siber, manakala yang lain mungkin mempunyai undang-undang yang tidak seragam atau tidak dikuatkuasakan dengan berkesan.

Pembaharuan undang-undang dan penyelarasan antarabangsa diperlukan untuk memastikan tindak balas perundangan yang konsisten dan berkesan terhadap jenayah siber.

Kes-Kes Jenayah Siber Terkenal

Pada tahun 2017, serangan ransomware WannaCry telah menjangkiti lebih dari 200,000 komputer di 150 negara, menyebabkan gangguan besar kepada syarikat, hospital dan agensi kerajaan.

Serangan ini dianggarkan telah menyebabkan kerugian ekonomi global sebanyak $4 bilion. Pada tahun 2014 pula, pelanggaran data di syarikat Sony Pictures oleh kumpulan penggodam “Guardians of Peace” telah mendedahkan data sulit syarikat, e-mel peribadi dan filem yang belum dikeluarkan, mencetuskan kontroversi besar dan kerugian kewangan kepada studio filem tersebut.

Kes Jenayah Siber di Malaysia

Peningkatan kes

Kes jenayah siber semakin meningkat di Malaysia. Ini adalah seperti yang dilaporkan oleh Astro Awani. Menurut data dari Januari hingga Julai 2022, sebanyak 11,367 kes jenayah siber telah dicatatkan, mewakili peningkatan peratusan kes dari 39% pada tahun 2016 kepada 61% dalam tempoh tersebut.

Peningkatan ini amat membimbangkan kerana ia menunjukkan bahawa penjenayah siber semakin aktif dan berani dalam aktiviti mereka, mengeksploitasi kelemahan dalam sistem keselamatan dan kekurangan kesedaran dalam kalangan pengguna Internet.

Impak kewangan

Kerugian kewangan akibat jenayah siber di Malaysia sangat besar dan semakin meningkat. Menurut satu kajian yang dilaporkan oleh surat khabar atas talian Astro Awani, hampir 70% daripada kes jenayah komersial kini dikategorikan sebagai jenayah siber.

Dari tahun 2017 hingga Jun 2021 sahaja, kerugian yang direkodkan akibat jenayah siber mencecah RM2.23 bilion. Ini merupakan jumlah yang amat besar dan memberi kesan yang mendalam terhadap ekonomi negara serta kesejahteraan rakyat.

Mangsa jenayah siber sering mengalami kerugian kewangan yang teruk, kehilangan simpanan seumur hidup atau berhutang akibat penipuan. Syarikat dan organisasi juga mengalami kerugian akibat serangan siber, pencurian data dan gangguan operasi.

Adakah Buli Siber Itu Jenayah Siber?

Ya, buli siber boleh dianggap sebagai jenayah siber bergantung kepada konteks dan keseriusan perbuatannya. Buli siber yang melampau dan melibatkan ancaman serius, gangguan seksual, penyebaran gambar peribadi tanpa izin, atau fitnah boleh dikategorikan sebagai jenayah.

Kesan buli siber kepada mangsa dapat dibahagikan kepada kesan emosi, fizikal, dan mental, termasuk depresi, kemurungan, gangguan pada pola makan dan tidur, yang boleh mengakibatkan bunuh diri jika tidak dibendung​.