Maklumat palsu merujuk kepada sebarang bentuk maklumat yang tidak benar, mengelirukan, atau menyesatkan, sama ada disengajakan ataupun tidak. Penyebaran maklumat palsu adalah satu tindakan menyampaikan atau berkongsi maklumat palsu melalui pelbagai medium, seperti media sosial, laman web, mesej berantai, atau saluran media tradisional.
Kegiatan menyebarkan maklumat tidak sahih boleh menyebabkan pelbagai impak negatif. Kesan penyebaran maklumat palsu boleh menjejaskan keharmonian dan perpaduan masyarakat, memudaratkan kesihatan awam, menggugat proses demokrasi dan menjejaskan reputasi dan kredibiliti individu atau organisasi.
Penyebaran Maklumat Palsu
Apa Maksud Maklumat Palsu?
Dari sudut akademik, maklumat palsu sering dikaitkan dengan konsep “disinformasi” (disinformation) dan “misinformasi” (misinformation). Disinformasi merujuk kepada maklumat palsu yang sengaja dicipta dan disebarkan untuk tujuan memperdaya atau mengelirukan khalayak, manakala misinformasi pula melibatkan penyebaran maklumat yang tidak tepat tanpa niat jahat.
Menurut Wardle dan Derakhshan dalam laporan mereka untuk Majlis Eropah (Council of Europe), maklumat palsu terbahagi kepada tiga kategori utama:
- Mis-informasi, iaitu maklumat yang salah tetapi tidak dicipta dengan niat untuk memudarat.
- Dis-informasi, iaitu maklumat yang salah dan sengaja dicipta untuk menjejaskan seseorang, kumpulan sosial, organisasi, atau negara.
- Mal-informasi, iaitu maklumat yang berasaskan realiti, tetapi digunakan untuk menjejaskan seseorang, organisasi, atau negara.
Maklumat palsu juga didefinisikan sebagai “artikel berita yang sengaja dan dapat dibuktikan sebagai palsu, dan boleh memperdaya pembaca.” Mereka menekankan aspek kesengajaan dan potensi untuk mengelirukan khalayak sebagai ciri utama maklumat palsu.
Maklumat palsu juga merangkumi “maklumat yang menyerupai kandungan media berita tetapi tidak memenuhi piawaian penyampaian berita dan etika media.” Ini menunjukkan bahawa maklumat palsu sering mengambil bentuk yang menyerupai berita sebenar, tetapi tidak mematuhi prinsip kewartawanan yang bertanggungjawab.
Berita palsu merujuk kepada “pemalsuan pseudo-jurnalistik yang sengaja menyebarkan misinformasi melalui media berita tradisional atau media dalam talian untuk tujuan penipuan politik atau ekonomi.” Definisi ini menekankan motif penipuan di sebalik penyebaran maklumat palsu.
Definisi akademik maklumat palsu menekankan aspek-aspek seperti ketidaktepatan maklumat, niat untuk memperdaya atau mengelirukan, penyamaran dalam bentuk berita atau kandungan media, dan potensi untuk membawa kesan negatif kepada individu, organisasi, atau masyarakat.
Pemahaman konsep ini dari sudut akademik penting untuk mengenal pasti, menganalisis, dan merancang langkah-langkah yang berkesan bagi menangani cabaran maklumat palsu dalam era digital ini.
Apa Maksud Berita Palsu?
Berita palsu atau “fake news” merujuk kepada maklumat atau berita yang tidak benar, tidak tepat, atau mengelirukan yang disebarkan secara sengaja atau tidak sengaja melalui pelbagai platform seperti media sosial.
Berita palsu dihasilkan dengan tujuan untuk mempengaruhi pendapat awam, mempromosikan agenda tertentu, atau mencetuskan kontroversi. Penyebaran berita palsu boleh membawa kesan negatif yang signifikan, seperti menjejaskan kredibiliti individu atau organisasi, menimbulkan kekeliruan dan ketakutan dalam kalangan masyarakat, menjejaskan perpaduan dan keharmonian negara, serta menggugat kestabilan politik dan ekonomi sesebuah negara.
Apa Beza Maklumat Palsu dan Berita Palsu?
Maklumat palsu merupakan konsep yang lebih luas, merangkumi sebarang bentuk informasi yang tidak benar, mengelirukan, atau menyesatkan, tidak kira format atau medium penyebarannya.
Berita palsu pula merupakan sejenis maklumat palsu yang lebih khusus, merujuk kepada laporan berita yang sengaja direka untuk menyampaikan maklumat yang salah, biasanya bertujuan untuk mempengaruhi pendapat awam dan menjejaskan reputasi.
Berita palsu boleh dianggap sebagai sebahagian daripada maklumat palsu, tetapi maklumat palsu tidak semestinya terhad kepada berita palsu sahaja.
Apakah Kesan Penyebaran Maklumat Palsu?
Penyebaran maklumat palsu boleh membawa pelbagai kesan negatif terhadap individu, masyarakat, dan negara. Aktiviti menyebarkan maklumat tidak benar dapat menjejaskan keharmonian dan perpaduan, memudaratkan kesihatan awam, menjejaskan proses demokrasi, merosakkan reputasi dan boleh meningkatkan lagi jenayah siber.
Berikut ialah perincian mengenai kesan-kesan dan implikasi negatif penyebaran maklumat palsu:
1. Menjejaskan keharmonian dan perpaduan
Maklumat palsu boleh menjejaskan keharmonian dan perpaduan dalam masyarakat yang berbilang kaum dan agama seperti Malaysia. Maklumat yang mengandungi unsur perkauman, agama, atau politik boleh mencetuskan perpecahan, perbalahan, dan ketegangan antara kumpulan yang berbeza.
Contohnya, berita palsu mengenai kononnya terdapat percubaan untuk menafikan hak istimewa sesuatu kaum atau agama boleh menyemarakkan sentimen negatif dan menjejaskan keharmonian. Keadaan ini boleh membawa kepada konflik sosial, rusuhan, atau tindakan balas yang tidak wajar, seterusnya mengancam kestabilan dan keselamatan negara.
2. Memudaratkan kesihatan awam
Penyebaran maklumat palsu boleh memudaratkan kesihatan awam, terutamanya dalam konteks krisis kesihatan seperti pandemik COVID-19. Maklumat yang salah atau mengelirukan mengenai virus, kaedah rawatan, atau langkah-langkah pencegahan boleh menyebabkan kekeliruan dan salah faham dalam kalangan masyarakat.
Contohnya, teori konspirasi mengenai asal-usul virus atau dakwaan palsu tentang kesan sampingan vaksin boleh menjejaskan usaha mengekang penularan wabak dan melindungi kesihatan orang ramai. Ini boleh membawa kepada peningkatan kes jangkitan, kematian, dan tekanan terhadap sistem perkhidmatan kesihatan.
3. Menjejaskan proses demokrasi
Maklumat palsu boleh menggugat proses demokrasi dan kestabilan politik sesebuah negara. Penyebaran maklumat yang tidak benar atau mengelirukan boleh mempengaruhi pandangan dan pilihan pengundi, terutamanya menjelang pilihan raya.
Contohnya, tuduhan palsu mengenai salah laku atau rasuah pemimpin politik boleh menjejaskan kredibiliti dan sokongan terhadap parti atau individu tertentu. Keadaan ini boleh menyebabkan keputusan pilihan raya yang tidak adil, seterusnya menimbulkan rasa tidak puas hati dan ketidakstabilan politik.
Maklumat palsu juga boleh digunakan untuk memecahbelahkan masyarakat dan mewujudkan suasana politik yang tegang dan tidak menentu.
4. Merosakkan reputasi dan kredibiliti
Penyebaran maklumat palsu boleh menjejaskan reputasi dan kredibiliti individu, organisasi, atau institusi yang menjadi mangsa fitnah atau tuduhan tidak berasas.
Contohnya, dakwaan palsu mengenai penyelewengan atau skandal dalam sesebuah syarikat boleh menjejaskan imej dan kepercayaan pelanggan terhadap syarikat tersebut. Ini boleh membawa kerugian dari segi kewangan, undang-undang, dan moral.
Bagi individu pula, tohmahan atau khabar angin yang tidak berasas boleh mencemarkan nama baik dan menjejaskan peluang pekerjaan atau perhubungan sosial mereka. Kesan ini boleh berpanjangan dan sukar dipulihkan, walaupun setelah maklumat palsu tersebut disangkal atau diperbetulkan.
5. Menggalakkan jenayah siber
Maklumat palsu boleh menjadi alat untuk aktiviti jenayah siber seperti penipuan, pemalsuan identiti, atau pencerobohan data. Penyebaran berita palsu mengenai peluang pelaburan, hadiah lumayan, atau ancaman keselamatan boleh digunakan untuk memperdaya mangsa supaya mendedahkan maklumat peribadi atau memindahkan wang kepada akaun penipu.
Malah, maklumat palsu juga boleh digunakan untuk mengeksploitasi kelemahan atau ketakutan pengguna bagi tujuan mencuri data, memasang perisian hasad, atau melumpuhkan sistem komputer. Jenayah siber yang berasaskan maklumat palsu boleh menyebabkan kerugian kewangan yang besar dan menjejaskan keyakinan pengguna terhadap keselamatan dalam talian.
6. Menjejaskan hubungan diplomatik
Penyebaran maklumat palsu boleh membawa kesan negatif terhadap hubungan diplomatik dan kerjasama antarabangsa. Berita palsu yang melibatkan negara lain atau isu global boleh menimbulkan salah faham, ketegangan, atau konflik antara negara.
Contohnya, dakwaan palsu mengenai pencerobohan wilayah, campur tangan asing, atau pelanggaran perjanjian antarabangsa boleh menjejaskan kepercayaan dan kerjasama antara negara. Ini boleh membawa kepada tindak balas diplomatik, sekatan ekonomi, atau eksploitasi isu tersebut untuk kepentingan politik dalaman sesebuah negara.
Maklumat palsu juga boleh digunakan sebagai alat peperangan maklumat untuk melemahkan kedudukan atau mempengaruhi dasar luar sesebuah negara.
7. Menyebabkan kerugian ekonomi
Penyebaran maklumat palsu boleh menjejaskan pertumbuhan ekonomi dan keyakinan pelabur. Berita palsu mengenai kegawatan ekonomi, kegagalan syarikat besar, atau perubahan dasar yang mendadak boleh menimbulkan kebimbangan dan ketidaktentuan dalam pasaran. Ini boleh menyebabkan kejatuhan nilai saham, pengeluaran modal secara besar-besaran, atau pembatalan rancangan pelaburan.
Malah, maklumat palsu yang menjejaskan kestabilan politik atau keselamatan negara juga boleh menggugat keyakinan pelabur asing dan menjejaskan aliran masuk pelaburan langsung asing (FDI). Kesan ini boleh membantutkan pertumbuhan ekonomi, mewujudkan pengangguran, dan meningkatkan kos sara hidup rakyat.
Kesan penyebaran maklumat palsu boleh mengancam keharmonian sosial, kesihatan awam, kestabilan politik, reputasi, keselamatan siber, hubungan antarabangsa, dan pertumbuhan ekonomi. Justeru, usaha untuk membendung maklumat palsu perlu melibatkan kerjasama dan komitmen pelbagai pihak berkepentingan, termasuk kerajaan, media, platform digital, pertubuhan bukan kerajaan, dan orang ramai.
Bagaimana Cara Menangani Penyebaran Maklumat Palsu?
Menangani penyebaran maklumat palsu memerlukan pendekatan yang komprehensif dan melibatkan kerjasama pelbagai pihak berkepentingan. Berikut adalah beberapa strategi utama yang boleh diambil:
Penguatkuasaan undang-undang dan peraturan
- Kerajaan perlu memperkenalkan atau memperkukuhkan undang-undang untuk mengawal penyebaran maklumat palsu, termasuk mengenakan hukuman yang sewajarnya kepada pihak yang terlibat dalam penciptaan dan penyebaran maklumat palsu secara sengaja.
- Peraturan yang lebih ketat perlu dikenakan ke atas platform media sosial dan syarikat teknologi untuk memastikan mereka mengambil langkah-langkah proaktif bagi mengehadkan penyebaran maklumat palsu di platform mereka.
Kerjasama dengan platform media sosial dan syarikat teknologi
- Kerajaan dan badan pengawalseliaan perlu bekerjasama dengan platform media sosial seperti Facebook dan TikTok, dan syarikat teknologi untuk membangunkan mekanisme pengesanan dan penghapusan maklumat palsu yang lebih berkesan.
- Platform media sosial perlu meningkatkan usaha moderasi kandungan dan menggunakan teknologi seperti pembelajaran mesin (machine learning) dan kecerdasan buatan (artificial intelligence) untuk mengesan dan menandakan maklumat palsu.
Pendidikan literasi media dan pemikiran kritis
- Institusi pendidikan, organisasi media, dan pertubuhan bukan kerajaan perlu bekerjasama untuk meningkatkan tahap literasi media dan pemikiran kritis dalam kalangan masyarakat.
- Program pendidikan perlu diperkenalkan di sekolah dan institusi pengajian tinggi untuk mengajar pelajar cara menilai kesahihan maklumat, mengenali ciri-ciri maklumat palsu, dan mengamalkan semakan fakta.
- Kempen kesedaran awam perlu dijalankan untuk mendidik orang ramai tentang bahaya maklumat palsu dan kepentingan perkongsian maklumat yang bertanggungjawab.
Memperkasakan organisasi semakan fakta dan kewartawanan berkualiti
- Sokongan dan pembiayaan perlu diberikan kepada organisasi semakan fakta bebas untuk meningkatkan keupayaan mereka dalam menyemak dan menyangkal maklumat palsu.
- Media arus perdana perlu memperkukuhkan amalan kewartawanan yang beretika dan telus, termasuk menyediakan liputan yang adil, tepat, dan berasaskan fakta.
- Kerjasama antara organisasi media, pertubuhan bukan kerajaan, dan pakar bidang berkaitan perlu digalakkan untuk berkongsi maklumat dan sumber dalam usaha membanteras maklumat palsu.
Penyelidikan dan inovasi teknologi
- Institusi penyelidikan dan syarikat teknologi perlu digalakkan untuk menjalankan kajian dan membangunkan alat teknologi baharu bagi mengesan, menganalisis, dan menangani penyebaran maklumat palsu.
- Teknologi seperti blockchain, analisis big data (big data analytics), dan kecerdasan buatan (AI) boleh dimanfaatkan untuk mewujudkan sistem pengesahan maklumat yang lebih teguh dan telus.
Kerjasama antarabangsa dan perkongsian amalan terbaik
- Negara-negara perlu bekerjasama di peringkat serantau dan antarabangsa untuk berkongsi pengalaman, amalan terbaik, dan sumber dalam menangani penyebaran maklumat palsu merentas sempadan.
- Perjanjian dan mekanisme antarabangsa perlu diwujudkan untuk menyelaraskan usaha membanteras maklumat palsu, terutamanya dalam konteks ancaman keselamatan siber dan campur tangan asing dalam hal ehwal dalaman negara.
Tanggungjawab individu
- Setiap individu perlu mengamalkan tanggungjawab dan budi bicara dalam perkongsian dan penggunaan maklumat, termasuk mengesahkan kesahihan maklumat sebelum berkongsi, melaporkan maklumat palsu, dan mengelakkan diri daripada menyebarkan khabar angin atau spekulasi tidak berasas.
Apakah Punca Penyebaran Maklumat Palsu?
Penyebaran maklumat palsu boleh berpunca daripada aspek politik, ekonomi dan dendam. Maklumat lanjut berkenaan punca-punca yang menyebabkan maklumat palsu tersebar adalah seperti berikut:
Bermotifkan politik
- Maklumat palsu sering disebarkan untuk mempengaruhi pendapat awam, menjejaskan kredibiliti lawan politik, atau meraih sokongan untuk agenda politik tertentu.
- Ini boleh berlaku terutamanya semasa kempen pilihan raya, krisis politik, atau ketika isu kontroversi timbul.
Kepentingan ekonomi
- Maklumat palsu boleh digunakan untuk mempromosikan produk, perkhidmatan, atau pelaburan tertentu secara tidak beretika.
- Ini termasuk iklan palsu, testimoni pengguna yang dimanipulasi, atau skim penipuan dalam talian.
- Tujuannya adalah untuk memperoleh keuntungan kewangan dengan mengelirukan atau memperdaya pengguna.
Ketidakpuasan atau dendam peribadi
- Individu atau kumpulan mungkin menyebarkan maklumat palsu untuk menjejaskan reputasi, kredibiliti, atau hubungan peribadi seseorang.
- Ini boleh didorong oleh perasaan tidak puas hati, dendam, atau niat jahat terhadap individu atau organisasi sasaran.
Menyebarkan kepercayaan atau idealogi
- Maklumat palsu boleh disebarkan untuk mempromosikan kepercayaan, ideologi, atau teori konspirasi tertentu.
- Ini mungkin didorong oleh pegangan agama, fahaman politik, atau pandangan dunia yang ekstrem atau tidak berasas.
Kurangnya literasi media dan pemikiran kritis
- Kekurangan kemahiran literasi media dan pemikiran kritis dalam kalangan masyarakat boleh menyumbang kepada penyebaran maklumat palsu.
- Individu yang kurang berupaya menilai kesahihan maklumat atau cenderung mempercayai maklumat tanpa pengesahan mungkin tanpa sengaja terlibat dalam perkongsian maklumat palsu.
Penglibatan teknologi dan media sosial
- Kemajuan teknologi dan platform media sosial membolehkan maklumat palsu disebarkan dengan cepat dan meluas.
- Algoritma media sosial yang memberi keutamaan kepada kandungan yang mengujakan atau mencetuskan reaksi emosi boleh menyumbang kepada penyebaran maklumat palsu secara tidak sengaja.
- Kemudahan untuk mewujudkan akaun palsu atau tanpa nama di media sosial juga boleh disalahgunakan untuk tujuan penyebaran maklumat palsu.
Lambakan maklumat
- Lambakan maklumat dalam talian, berserta dengan pelbagai sumber dan format maklumat, boleh menyukarkan pengguna untuk membezakan antara maklumat yang benar dan palsu.
- Penyebaran maklumat palsu mungkin berlaku akibat kekeliruan, salah faham, atau kekurangan konteks yang sesuai.
Kelemahan dalam penguatkuasaan
- Penguatkuasaan yang lemah atau tidak konsisten terhadap pihak yang terlibat dalam penyebaran maklumat palsu secara sengaja juga boleh menggalakkan aktiviti tersebut.
Adakah Penyebaran Maklumat Palsu Dikira Sebagai Penipuan?
Ya, penyebaran maklumat palsu boleh dianggap sebagai sejenis penipuan. Ini kerana maklumat palsu sering kali disebarkan dengan niat untuk memperdaya, mengelirukan, atau memanipulasi penerima maklumat tersebut.
Apabila maklumat palsu sengaja dicipta atau disebarkan untuk memperoleh keuntungan, sama ada dari segi politik, kewangan, atau kepentingan peribadi, ia boleh dikategorikan sebagai perbuatan tidak jujur atau menipu.
Dari segi undang-undang, penyebaran maklumat palsu mungkin melanggar pelbagai peruntukan, bergantung pada konteks dan kesan perbuatan tersebut. Ini termasuk undang-undang berkaitan penipuan, fitnah, hasutan, atau penyalahgunaan komputer.
Sebagai contoh, jika maklumat palsu disebarkan untuk menjejaskan reputasi seseorang atau organisasi, ia mungkin boleh dianggap sebagai fitnah atau pencemaran nama baik. Jika maklumat palsu digunakan untuk memanipulasi pasaran saham atau memperdaya pelabur, ia mungkin melanggar undang-undang sekuriti atau penipuan kewangan.
Secara etika pula, penyebaran maklumat palsu bertentangan dengan prinsip kejujuran, integriti, dan tanggungjawab sosial. Ia boleh menjejaskan kepercayaan masyarakat terhadap sumber maklumat, menggugat proses membuat keputusan yang bermaklumat, dan merosakkan struktur sosial yang bergantung pada perkongsian maklumat yang boleh dipercayai.
